3

موضوع: <-PostCategory-> برچسب:,

19:26

فقهاى تابعين در خراسان

بـه دنبال فقهاى صحابه در خراسان , گروه زيادى از فقهاى تابعين , جزء رجال حكومت بنى اميه و كسانى كه هر دو دولت : اموى و عباسى را درك كرده بودند,به ميدان آمدند .

اينها دو گروه بودند: گـروه نخست , تمام همت خود را در تعليم ,آموزش و راءى و فتوا منحصر ساختند و از مداخله در امـور حـكـومـتـى و سـياسى خوددارى كردند كه از جمله آنها, ابومجلز, لاحق بن حميد سدوسى بـصـرى مـروزى

((447))

درگـذشـتـه بـه سـال 100 يـا پـس از آن مـى بـاشـد كـه فـقـيـهـى معتمدبود.

((448))

ديـگـر ضـحـاك بـن مزاحم هلالى كوفى بلخى , درگذشته سال 105 مى باشد كه فقيهى بزرگ و شايسته ذكر بود.

((449))

سـوم : ابـراهـيـم بـن مـيـمـون صائغ مروزى ,

((450))

مقتول در سال 131 است كه فقيهى فاضل بود.

((451))

چـهـارم , عـطـاءبـن ابومسلم بلخى , سپس دمشقى ,

((452))

درگذشته 135 كه فقيهى برجسته بـود.

((453))

او مـى گفت : به نظر من بهترين كارهايم نشر دانش است .

((454))

پنجم : خارجة بـن مـصعب ضبعى سرخسى

((455))

درگذشته به سال168 است .

او فقيهترين مردم خراسان و محبوبترين فرد در نزد آنها بود.

((456))

گـروه دوم از فقهاى تابعين در خراسان كسانى بودند كه آموزش علم و عمل رابا كارهاى دولتى جـمـع كـردند و بيشتر آنان متصدى منصب قضا و داورى شدند كه از جمله آنان يكى , سليمان بن بـريـدة بـن حـصـيـب اسـلـمى بصرى مروزى

((457))

درگذشته سال 105 است كه قاضى مرو بود.

((458))

دوم : عبداللّه بن بريدة بن حصيب اسلمى بصرى مروزى

((459))

است كه در سال110 درگذشت و قاضى مرو بود.

((460))

سوم : يحيى بن يعمر عدوانى بصرى مروزى

((461))

درگذشته به سال 129 يا پيش از آن مى باشد.

وى دانـشـمـندى امين بود و فقه و احكام از او روايت مى شد.

((462))

و قاضى مرو بود,

((463))

بـلـكـه گـفـته شده است : قاضى تمام خراسان بود:

((464))

در بيشتر شهرهاى خراسان از قبيل نـيـشـابـور, مـرو و هرات ,قضاوت داشت ,

((465))

و گروهى نماينده داشت .

((466))

ابوطيب مروزى گويد:

((467))

يحيى بن يعمر را ديدم كه در مرو, قضاوت مى كرد و فراوان او رامى ديدم كـه مـيان كوچه و بازار به داورى مى پرداخت و گاهى همچنان كه برالاغش سوار بود و دو نفر به داورى مـى آمدند در همان حال ميان آنها قضاوت مى كرد .

ابن سعد گويد:

((468))

او با شاهد و سوگند داورى مى كرد.

چـهارم : محمدبن ثابت بن عمرو انصارى بصرى مروزى ,

((469))

درگذشته به سال147 يا پس از آن كه قاضى مرو بود.

((470))

پنجم : حسين بن واقد,

((471))

(غلام عبداللّه بن عامر مروزى ) درگذشته به سال157 يا پس از آن مى باشد كه قاضى مرو بود.

((472))

ششم : محمد نخعى

((473))

كه ابن سعد گويد:

((474))

متصدى كار قضا در مروبود.

هفتم : محمدبن زيدبن على عبدى بصرى مروزى ,

((475))

قاضى مروبود.

((476))

هشتم : يعقوب بن قعقاع ازدى بصرى مروزى ,

((477))

او نيز قاضى مروبود.

((478))

نهم : عبدالمؤمن بن خالد عبدى مروزى ,

((479))

او هم قضاوت مرو را به عهده داشت .

((480))

دهـم : عـبـداللّه بـن حـسين بصرى خراسانى ,

((481))

او قاضى سيستان

((482))

و قايل به قياس بود.

((483))

مذهب فقهاى خراسان درباره فتوا

با اين كه اين فقها بزرگترين فقهاى خراسان در عهد بنى اميه بودند ملاحظه مى كنيد كه در شرح حـال آنـان در مـنـابعى كه نسبت به فتاواى آنان اعتماد كرده باشند و يا از چگونگى احكامى كه از سـوى آنـهـا صادر شده , ذكرى به ميان نيامده است , مگر آنچه در شرح حال حكم بن عمرو غفارى بصرى مروزى آمده كه اودر فتوا به قرآن استناد مى كرد و همچنين درباره يحيى بن يعمر عدوانى بصرى مروزى كه وى نيز در قضاوت از طريق قسم و شاهد, حكم مى داد و درباره عبداللّه بن حسين ازدى بـصـرى خـراسـانـى آمده است كه او هم در حكم , از قياس استفاده مى كرده است و به نظر مـى رسد كه بيشتر ايشان اهل حديث بودند نه اهل راءى به اين دليل در شرح حال آنها توجه به اين نشده كه آنها با احكام گذشته فقهاى پيشين مخالف بودند, همان طور كه به اين نكته اشاره نشده اسـت كـه آنـان بـايـد انـديـشـه خـود را به كار مى گرفتند و در مسائلى كه به آنها عرضه مى شد بخوبى اجتهاد مى كردند.

سخن پايانى

در دوران بـنـى امـيه , آموزشهاى دينى در سرزمين خراسان از شكوفايى نيرومندى برخوردار بود.

آغازگر برخى از اين آموزشها كه پايه اصلى آن را بنا نهادند, همان صحابه اى بودند كه در خراسان اقامت داشتند, اما تابعانى كه جانشين آنها شدند آهمان كسانى كه آن را گسترش دادند و بر عمق آن افـزودنـد, گروهى پس از گروهى به تعليم قرائت و تفسير قرآن و نقل حديث و آموزش احكام فـقـهـى پـرداخـتـنـد و درمـيان آنها برخى دانشمندان برجسته بودند كه نسبت به اين تعليمات شـنـاخـت دقيقى داشتند و با علماى بلاد ديگر برابرى كردند و در هيچ فرعى از فروع از آنهاعقب نبودند.

ضـحـاك بـن مـزاحـم هـلالى كوفى بلخى و يحيى بن يعمر عدوانى بصرى مروزى بزرگترين قراء خراسان و درخشنده ترين آنها در دوران بنى اميه بودند و شاگردان بسيارى , دانش قرائت را از اين دو آمـوخـتـند و در باب حروف قرآن نيز از اين دودانشمند, رواياتى وارد شده است و دانشمندان ديـگـر نـيـز قـرائت ايـن دو را نـقـل كـرده و به تشريح صورتهاى مختلف و توضيح مشكلات آنها پـرداخته اند.ضحاك (علاوه بر علم قرائت ) از معروفترين مفسران و معتبرترين آنها درخراسان اين دوران نـيـز بـود, بلكه او اسوه تفسير و منبع آن بود, از اين رو مى توان گفت : وى نخستين كسى است كه منتهاى تلاش خود را در اين باره انجام داد و به آموزش آن همت گماشت .

او فقط روايات صـحـيـح را مـورد بحث قرار مى داد و به روايات ضعيف اعتنايى نداشت , از روايات اسرائيلى بكلى دورى مى كرد او ازكسانى بود كه تفسير لغوى و ادبى قرآن را پايه گذارى و استوار ساختند .

او در ايـن بـاره پـيـرو عبداللّه بن عباس بود و تفسيرش را از سعيدبن جبير اسدى كوفى اخذكرد .

تفسير ضـحاك را شاگردان فراوانش در خراسان منتشر كردند واكثرآنهااصرار داشتند كه فقط از تفسير او روايت كنند و تفسير او را با تفسير ديگران نياميزند, جز مقاتل بن سليمان بلخى كه با روش استاد و ويژگيهاى وى از تحقيق واحتياط مخالفت كرد, از اين رو به جعل و دروغ پردازى متهم شد و به روايات اسرائيلى بسيار دلبسته شد, و هدفش را بر اين قرار داد كه ميان نص قرآن وروايات يهودى و نصرانى جمع كند.

بـيـشتر صحابه و تابعانى كه در خراسان اقامت داشتند در خصوص نقل حديث در اين دوران بهره فراوانى بردند آنان در شهرهاى بزرگ خراسان كه عربها در آنهااستقرار يافته و متوطن شده بودند, پـراكـنده شدند يا در حوالى و اطراف آن اقامت گزيدند و مسجدهاى آن مكانها را مركز تدريس و تعليم قرار دادند و برخى ازاهل خراسان كه اسلام اختيار كردند و عربى آموختند در اين حلقه هاى درس شركت كردند و در علم حديث داراى شناخت شدند و در علم و دانش منزلت ومقام به دست آوردند.

گروه عمده اى از محدثان در خراسان از نظر مالى تنگدست , اما در نقل روايت دقيق بودند و بهتر آن مـى دانـسـتـند كه علم را شفاهى از زبان اساتيد كسب كنند, تا اين كه آن را از كتابها بياموزند, چـنـان كه روايت حديث و حفظ آن را برنوشتن و جمع آوريش ترجيح مى دادند, به جز ابراهيم بن طهمان هروى نيشابورى كه فردى متمول و ثروتمند بود كه هم روايت حديث را نقل مى كرد وهم آن را مى نوشت .

در عـصـر امـوى , فـقهاى صحابه و تابعين كه به خراسان آمده بودند, درباره احكام فقهى و قضا و داورى مـيـان مـردم تاءثير بسزايى داشتند و اين گروه به دودسته تقسيم مى شدند, برخى , ويژه تحقيق , مطالعه و فتوا و بيان احكام بودند ودسته دوم امور آموزش و تعليم و نيز منصب قضاوت و داورى را به عهده داشتند.بيشتر آنان از فقيهان مورد اعتماد بودند و در بيان احكام به كتاب خدا و سنت رسولش 9 مراجعه مى كردند و سخت به اين دو, پايبند بودند.