اهل نظر و اعتبار وجود اين راه و امكان آن را منكر نشده اند امّا معتقدند كه اين راه بندرت انسان را به مقصد مى رساند زيرا اين حالتى است كه بيشتر انبيا و اوليا داشته اند آنها اين راه را دشوار دانسته و به نتيجه رسيدنش را كند توصيف كرده و جمع شدن شروط آن را بعيد شمرده اند. به اعتقاد آنها از بين بردن دلبستگيها تا اين اندازه دشوار است ، و اگر هم ميسر شود ثابت ماندنش بسيار بعيد است ، زيرا كمترين وسوسه اى دل را پريشان مى سازد. پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: ((دل مؤ من بيشتر از ديگ جوشان زير و رو مى شود)) ⁽⁷³⁾ و آن حضرت فرمود: ((دل مؤ من ميان دو انگشت از انگشتان قدرت خداوند است و هر طور بخواهد زير و رو مى كند)). ⁽⁷⁴⁾ بعلاوه در اثناى اين مبارزه نفسانى گاه مزاج به فساد مى گرايد و به عقل تباه و بدن بيمار مى شود و در صورتى كه نفس جلوتر به وسيله علوم حقيقى تمرين نكند و مهذب نشود، خيالهاى فاسد در دل ريشه مى دواند و مدت زيادى نفس به آنها آرامش مى يابد تا بر طرف شود و بى آن كه در تمرين توفيقى حاصل كن عمر مى گذرد. چه بسا مجاهدانى كه اين راه را پيمودند سپس بيست سال در يك خيال باقى ماندند، و اگر از پيش در دانش استوار مى شدند علت اشتباه بودن آن خيال بى درنگ بر آنها روشن مى شد. بنابراين سرگرم شدن از راه تحصيل علم مطمئن تر و نزديك تر به هدف خواهد بود. اين مجاهدان پنداشته اند كه پيمودن اين راه شبيه آن است كه انسان آموختن علم فقه را ترك كند، و گفته اند كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فقه نياموخت بلكه به كمك وحى و الهام فقيه شد، بى آن كه درس بخواند و مى گويند: بسا كه ما نيز با رياضت به مقام فقاهت برسيم . ولى هر كس چنين پندارد به خود ستم روا داشته و عمرش را تباه كرده بلكه همانند كسى است كه به اميد دستيابى به گنج راه كسب را رها ساخته است . البته چنين تصادفى ممكن ولى بسيار بعيد است . در اين مورد هم چنين است ، از اين رو گفته اند: ناگزير آنچه را علما به دست آورده اند ابتدا بايد به دست بياورد و گفتار آنان را دريابد آنگاه مانعى ندارد كه انتظار بكشد تا آنچه بر ديگر علما كشف شده بر او نيز كشف شود و اميد است پس از آن به وسيله مجاهدت حالت كشف برايش حاصل شود.
توضيح تفاوت ميان دو مقام با مثالى حسّى 
بايد دانست شگفتيهاى دل از دريافته هاى حواس بيرون است ، زيرا دل نيز از دريافت حسّ بيرون است و آنچه با حواس (ظاهرى ) درك نشود فهم از درك آن عاجز بماند جز با مثالى محسوس با ادراك در نيابد. ما اين مطلب را با دو مثال توضيح مى دهيم تا افرادى كه دركشان ضعيف است درك كنند يكى آن كه حوضى را در زمين فرض مى كنيم كه آب مى تواند از بالاى آن به وسيله نهرها در آن سرازير شود و نيز مى توان از كف حوض خاك بردارى كرد تا به آب زلال برسد و آب از پايين حوض بجوشد و اين آب ، صافتر و با دوام تر و احيانا فراوانتر باشد. در اين مثال قلب مانند حوض و علم مانند آب و حواس پنجگانه مانند (نهرهاى بالاى حوض ) فرض شده است و ممكن است دانشها به وسيله نهرهاى حواس و عبرت گيرى از مشاهدات بر قلب فرو ريزد تا پر از علم شود، زيرا ممكن است با خلوت و گوشه گيرى و بستن چشم ، اين نهرها مسدود شوند و با برطرف ساختن موانع از قلب به تطهير ژرفاى آن پرداخت تا چشمه دانش از درون آن بجوشد.
اگر كسى اشكال كند: در حالى كه دل از دانش تهى است چگونه دانش از خود قلب مى جوشد؟ بايد بداند كه اين از شگفتيهاى اسرار دل است و ذكر آن در علم معامله روا نيست و آن مقدار كه ذكرش جايز است اين است كه حقيقت اشيا در لوح محفوظ بلكه در دلهاى فرشتگان مقرب نوشته شده است همان طور كه مهندس نقشه ساختمان را در كاغذى ترسيم مى كند و بر طبق آن ساختمان را در خارج مى سازد، آفريننده آسمانها و زمين نقشه جهان را از اول تا آخر در لوح محفوظ نوشته و بر طبق آن ايجاد فرموده است و آن جهانى كه شكلش موجود شده است در حواس و خيال (انسان ) شكل ديگرى دارد، زيرا كسى كه به آسمان و زمين مى نگرد سپس چشمش ‍ را مى بندد در خيال خود شكل آنها را مى بيند گويى به آنها مى نگرد و اگر آسمان و زمين نابود شود و اين انسان بماند شكل آسمان و زمين را در نفس ‍ خود مى يابد به طورى كه گويى مى بيند و به آنها مى نگرد. آنگاه از عالم خيال او اثرى به قلب مى رسد و حقيقت اشيايى كه در حسّ و خيال يافت شده در قلب ظاهر مى شود. پس جهانى كه در قلب ظاهر مى شود با جهانى كه در خيال است مطابق است و جهانى كه در خيال ظاهر است با جهان موجود در خارج از قلب و خيال انسان مطابق است و نيز جهان موجود (در خارج ) با آن نقشه اصلى كه در لوح محفوظ وجود دارد يكى است .
جهان از نظر وجود چهار درجه دارد: 1-وجود در لوح محفوظ كه بر وجود جسمانى آن برترى دارد. 2-وجود حقيقى كه در رتبه پس از لوح محفوظ است . 3-وجود خيالى يعنى صورت جهان در خيال كه بعد از وجود حقيقى است . 4-وجود عقلى يعنى وجود صورت جهان در عقل پس از وجود خيالى است .
بعضى از وجودهاى ياد شده روحانى و برخى جسمانى است ، و روحانيت بعضى از وجودهاى روحانى از بعض ديگر بيشتر است . و اين لطفى نشاءت گرفته از حكمت الهى است كه حدقه چشم تو را با حجمى اندك بگونه اى قرار داده كه شكل جهان و آسمانها و زمين با گستردگى اطراف آنها در عدسى آن مى افتد سپس از وجود حسّى گذشته در خيال ظاهر مى شود، آنگاه در قلب ، زيرا همواره چيزهايى را درك مى كنى كه به تو مى رسد. پس ‍ اگر براى تمام جهان نمونه اى در وجودت قرار ندهد از آنچه جدا از وجود توست آگاه نمى شوى . پاك و منزه است خدايى كه اين شگفتيها را در دل ها و ديده ها تدبير كرده و دلها و ديده ها از درك آن نابيناست ، تا آنجا كه دلهاى بيشتر مردم از نفس و شگفتيهاى آن بى خبر است . اينك به مقصود خود باز مى گرديم .
مى گوييم : قلب ، حقيقت جهان و صورت آن را يك بار از حواس مى گيرد و يك بار از لوح محفوظ، چنان كه چشم يك بار صورت خورشيد را با نگاه به آن مى بيند و يك بار به آب زلال مقابل خورشيد كه عكس خورشيد در آن افتاده نگاه مى كند و خورشيد را مى بيند. پس هرگاه حجاب ميان قلب و لوح محفوظ برطرف شود اشياء را در لوح مى بيند و دانش از لوح به سوى او مى جوشد در اين صورت است كه از حواس ظاهرى بى نياز مى شود نظير جوشيدن آب از عمق زمين كه در مثال حوض گذشت ، و هرگاه به خيالات روى بياورد كه از محسوسات حاصل مى شود، آن خيالات مانع مى شوند كه روح محفوظ را ببيند. چنان كه هرگاه آب از نهرها در حوض جمع شود مانع مى شود كه آب از عمق زمين بجوشد، و كسى كه صورت خورشيد را در آب مى بيند خود خورشيد را نمى بيند. بنابراين قلب دو در دارد: يك در به عالم ملكوت يعنى لوح محفوظ و عالم فرشتگان باز است و يك در به حواس ‍ پنجگانه باز است كه به عالم طبيعت وابسته است و عالم طبيعت بگونه اى عالم ملكوت و لوح محفوظ را نشان مى دهد.
امّا باز شدن در قلب با دريافت از حواس آشكار است و بر كسى پوشيده نيست ؛ و امّا باز شدن در درونى قلب به عالم ملكوت و ديدن لوح محفوظ با دقت در شگفتيهاى خواب و آگاه شدن قلب در خواب از رويدادهاى آينده يا گذشته بى آن كه از طريق حواس دريافت كرده باشد ميسر است ، و مسلم است كه اين در تنها بر روى كسانى گشوده مى شود كه منحصرا به ذكر خدا بپردازند.
پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: ((مفردون گوى سبقت ربودند. عرض ‍ شد: اى رسول خدا آنها كيانند؟ فرمود: كسانى كه در ذكر خداى متعال حريصند و ياد خدا گناهانشان را مى ريزد و سبكبار وارد قيامت مى شوند آنگاه حضرت در توصيف آنها به نقل از خداى متعال فرمود: به آنها روى مى آورم آيا هيچ كس مى داند به كسى كه روى مى آورم چه چيزى مى خواهم بدهم ، آنگاه خداوند فرمود: نخستين چيزى كه به آنها مى دهم اين است كه از نور خودم در دلهايشان مى افكنم پس از من خبر مى دهند چنان كه من از آنها خبر مى دهم )). ⁽⁷⁵⁾ محل ورود اين دانشها همان در درونى قلب است ، در اين صورت فرق بين علوم انبيا و اوليا عليهم السّلام و علوم حكما و علما همين است ، به اين معنى كه علوم انبيا و اوليا از درون دل و از همان درى مى آيد كه به عالم ملكوت باز است ، و علم حكما و علما از درهاى حواس ظاهرى مى آيد كه به عالم طبيعت باز است . شگفتيهاى دل و حركت آن ميان دو عالم غيب و شهود (ملك و ملكوت ) در علم معامله قابل كنجكاوى و بررسى نيست . اين بود مثالى كه تو را از تفاوت ميان محل ورود دو دانش آگاه مى كند.
مثال دوم از تفاوت ميان دو عمل اوليا و علما تو را آگاه مى سازد. علما كار مى كنند كه خود علوم را به دست آورده و در قلب جاى دهند، و اوليا كار مى كنند كه دل را جلا دهند و آن را فقط پاك كنند و صيقل دهند. نقل كرده اند كه چينيان و روميان در برابر يكى از شاهان به زيبايى صنعت نقاشى افتخار كردند. شاه تصميم گرفت كه ايوانى را در اختيارشان قرار دهد تا يك طرف ايوان را چينيها و طرف ديگرش را روميها نقاشى كنند و ميان دو گروه نقاش پرده اى آويخت كه هر گروهى از كار گروه ديگر آگاه نشود. هر دو گروه مشغول كار شدند روميان رنگهاى بى شمار و كمياب فراهم آوردند و چينيان بدون رنگ و دست خالى وارد ايوان شدند و آن سمت از ايوان را كه مى بايست نقاشى كنند صيقل و جلا دادند. چون روميان از نقاشى فراغت يافتند چينيها نيز ادعا كردند كه كار را به پايان رسانده اند. شاه از گفته آنها به شگفت آمد كه چگونه با نداشتن گنگ كار را تمام كرده اند. گفته شد: چگونه با نداشتن رنگ نقاشى را تمام كرده ايد؟ گفتند: از ما چه مى خواهيد پرده را برداريد. پرده را برداشتند ديدند در آن طرف از ايوان كه آنها كار مى كردند نقاشيهاى زيباى روميان تابيده و درخشش و روشنى آن بيشتر از طرف روميان است ، زيرا طرف مربوط به آنها بر اثر جلاى فراوان همانند آينه شده بود. و به سبب همين جلاى فراوان ، طرف چينيها از زيبايى بيشترى برخوردار بود.⁽⁷⁶⁾
همچنين توجه اوليا به پاكسازى و صيقل دادن دل است تا نور حق كاملا بر دل بتابد همانند كار چينيها (در مثال گذشته ) و توجه علما و حكما به گردآوردن نقش و صورت علوم در دل معطوف است همانند كارى كه روميان كردند. به هر حال دل مؤ من نمى ميرد و علم او در هنگام مرگ از بين نمى رود و صفاى دل او به تيرگى مبدل نمى شود، و به اين مطلب اشاره داشته هر كس گفته است : خاك جايگاه ايمان (دل مؤ من ) را از بين نمى برد و ايمان وسيله اى است كه انسان را به خداى متعال نزديك مى كند امّا آنچه آدمى از علم به دست آورده يا آنچه از صفا و آمادگى براى پذيرش خود علم تحصيل كرده او را از ايمان و معرفت بى نياز نمى كند، از اين رو هيچ كس جز با علم و معرفت به سعادت نمى رسد.
بعضى سعادتها شريفتر از بعضى است ، چنان كه بى نيازى فقط به ثروت است پس كسى كه پول دارد ثروتمند است و كسى كه گنجهاى پر دارد نيز ثروتمند است . درجات خوشبختان بر حسب شناخت و ايمان آنها متفاوت است چنان كه درجات ثروتمندان بر حسب كمى و زيادى مال تفاوت مى كند، (شناخت هاى مربوط به ذات حق ) نور است و مؤ منان تنها با نور معرفت به ديدار حق مى شتابند. خداى متعال مى فرمايد: (( يسعى نورهم بين ايديهم و بايمانهم )) ⁽⁷⁷⁾ و در حديث آمده است ((به بعضى از مؤ منان نورى همانند كوه و به بعضى نورى كوچكتر از آن داده مى شود، تا آنجا كه نفر آخر آنها مردى است كه نورى به او داده مى شود كه به اندازه انگشت شست پاى اوست . پس يك بار نور متجلى و ديگر بار خاموش مى شود هرگاه نور متجلى شود مؤ من گام بر مى دارد و راه مى رود و چون خاموش شود مى ايستد. عبور مؤ منان از صراط به اندازه نور آنهاست . بعضى از آنها به يك چشم بر هم زدن مى گذرند و بعضى مانند برق و بعضى چون ابر و برخى مانند سقوط ستاره و بعضى مانند دويدن اسب عبور مى كنند و كسى كه به اندازه انگشت شست پايش نور به وى عطا شده چهار دست و پا راه مى رود، بطورى كه يك دست او بر زمين مى افتد و دست ديگرش را به جايى مى گيرد؛ يك پايش بر زمين مى افتد و پاى ديگرش به جايى وابسته است و آتش به اطراف بدنش مى رسد. حضرت فرمود: ((پيوسته به آن حال هست تا رها شود تا آخر حديث )).⁽⁷⁸⁾
پس با توجه به اين روايت تفاوت ايمان مردم آشكار مى شود، بنابراين نور ايمان مردم عوام مانند نور چراغ ، و نور برخى از آنها مانند شمع نيست ، و نور ايمان صديقان مانند نور ماه و ستارگان است ، و نور ايمان پيامبران همانند نور خورشيد است ، و همان طورى كه در نور خورشيد چهره كرانه ها با همه گستردگى شان آشكار مى شود و در نور چراغ تنها يك گوشه محدودى از خانه آشكار مى شود، تفاوت شرح صدر به وسيله معارف و آشكار شدن ملكوت و عالم فرشتگان با همه وسعتش براى دلهاى عارفان نيز چنين است .
از اين رو در حديث آمده است : ((گفته مى شود: روز قيامت كسى كه در دل او يك مثقال ايمان ، نصف مثقال ، يك چهارم مثقال و به اندازه يك دانه جو و ذرّه اى ايمان باشد از دوزخ بيرون آورده مى شود)) ⁽⁷⁹⁾ تمام اين روايات تفاوت درجات ايمان را اعلام مى دارد. زيرا اين اندازه هاى ايمان قانع از ورود در دوزخ نيست و مفهوم آن اين است كه هر كس بيش از يك مثقال ايمان داشته باشد وارد دوزخ نمى شود و اگر هم وارد شود به اخراج آن فرمان داده شود. زيرا كسى كه به اندازه سنگينى ذرّه اى ايمان در دل او باشد استحقاق ندارد كه براى هميشه در دوزخ بماند اگر چه در آن داخل شود.
همچنين گفتار پيامبر صلّى اللّه عليه و آله : ((چيزى نيست كه از هزار عدد نظير خودش بهتر باشد جز انسان يا شخص مؤ من )) ⁽⁸⁰⁾ ، اشاره به برترى قلب خداشناس با ايمان است زيرا اين قلب بهتر از هزار قلب مردم عوام است .
خداى متعال فرمود: (( و انتم الاعلون ان كنتم مؤ منين . )) ⁽⁸¹⁾ و اين ، برترى دادن مؤ منان بر مسلمانان است و مقصود از مؤ من ، مؤ من آگاه و عارف است نه مؤ منى كه ايمانش تقليدى باشد، و فرمود: (( يرفع اللّه الذين آمنوا منكم و الذين اوتوالعلم درجات . )) ⁽⁸²⁾ مقصود خداوند در اين جا از (( الذين آمنوا )) كسانى هستند كه ناآگاهانه خدا را تصديق كرده اند و آنها را از كسانى كه علم و آگاهى داده شده اند جدا كرده است . دليل مطلب اين است كه نام مؤ من روى مقلد نهاده مى شود اگر چه ايمانش ‍ از روى بينش و دانش نباشد. ابن عباس (( والذين اوتواالعلم درجات )) را تفسير كرده و گفته است : ((خدا عالم را هفتصد درجه بالاتر از مؤ من بالا مى برد كه فاصله ميان هر درجه به اندازه فاصله ميان آسمان و زمين است )).
پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: ((برترى عالم بر عابد مانند برترى من بر پايين درجه ترين مرد از ياران من است )). ⁽⁸³⁾ و در روايتى است ((مانند برترى ماه بر ديگر ستارگان است )). و نيز فرمود: ((بيشتر بهشتيان افراد ساده لوح هستند و درجات بلند از آن خردمندان است )).⁽⁸⁴⁾ با توجه به اين شواهد تفاوت درجات بهشتيان بر حسب تفاوت دلها و معرفتهايشان روشن مى شود از اين رو روز قيامت روز بى بهرگى و غبن است ، زيرا كسى كه از رحمت خدا محروم شده سخت زيان برده است . و آن كه مورد رحمت حق واقع شده در بالاى درجه خود درجات بالاترى مى بيند و نگاهش به آن درجات مانند نگاه ثروتمندى است كه ده درهم سرمايه دارد به ثروتمندى نگاه مى كند كه از خاور تا باختر زمين را مالك است و بر هر يك از آنها ثروتمند اطلاق مى شود، امّا ميان آن دو بسيار تفاوت است و چه بسيار زيان و بى بهرگى است بر كسى كه بهره اش از آن اندك است . خداى متعال فرمود: (( و للا خرة اكبر درجات و اكبر تفضيلا. )) ⁽⁸⁵⁾

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: