اعوذ بالله من الشيطان الرجيم
« ان شر الدواب عند الله الذين كفروا فهم لا يؤمنون الذين عاهدت منهم‏
ثم ينقضون عهدهم فی كل مره و هم لا يتقون فاما تثقفنهم فی الحرب فشرد بهم‏
من خلفهم لعلهم يذكرون 0 و اما تخافن من قوم خيانه فانبذ اليهم علی سواء
ان الله لا يحب الخائنين و لا يحسبن الذين كفروا سبقوا انهم لا يعجزون » .
از اين چند آيه ، دو آيه اول را در هفته گذشته تفسير كرديم . آيه اول‏
راجع به اين بود كه بدترين جنبندگان چيست ؟ فرمود نوعی از انسانها هستند
. در اينجا به مناسبت مطلبی كه بعد عنوان می‏فرمايد ، يكی از صفات غير
انسانی آنها را بيان می‏كند و آن ، مسئله نقض عهد و پيمان است . كأنه‏
اينطور می‏فرمايد كه ما به اين دليل اينها را

پست‏ترين حيوانات و جنبنده‏ها می‏خوانيم كه اينها دارای اين مميزات و
خصوصيات هستند . يكی از خصوصياتشان اين است كه با ديگران پيمان می‏بندند
( پيمان بستن به اصطلاح قول شرف دادن است ، شرف انسانيت را گرو گذاشتن‏
است ) ولی اين پيمانشان دسيسه‏ای بيش نيست ، آن را نقض می‏كنند . نه‏
اينكه فقط يك بار نقض بكنند بلكه هر پيمانی كه می‏بندند نقض می‏كنند .
ما در امور دينی می‏گوئيم هيچكس معصوم نيست ، امكان خطا ، لغزش و گناه‏
برای همه هست ، اما فرق است ميان كسی كه پايبند به تقوا است و احيانا
گناهی از او سر می‏زند و اين سر زدن گناه ، برای او يك امر غير عادی است‏
و لهذا بعد پشيمان می‏شود ، خودش را ملامت می‏كند و تصميم می‏گيرد كه ديگر
چنين كاری نكند ، و ميان كسی كه اساسا گناه برای او مفهومی ندارد ، پشت‏
سر يكديگر مرتكب می‏شود و اين نشان می‏دهد كه آن معنايی كه ما به آن‏
می‏گوييم " تقوا " اصلا در اين شخص وجود ندارد . قرآن درباره اين‏
پست‏ترين حيوانها كه جز عده‏ای از انسانها نيستند ، نمی‏گويد اينها يك بار
نقض عهد كردند ، چون ممكن است گفته شود لغزشی از اينها سر زده است .
می‏گويد : " آنها كه هر وقت پيمان می‏بندند پيمان خويش را نقض می‏كنند
" . و عرض كرديم كه مسئله وفای به عهد و پيمان يك مسئله انسانی است ،
مسئله‏ای است كه وجدان هر انسانی به آن حكم می‏كند و اعم است از اينكه‏
آنكه پيمان می‏بندد مسلمان باشد يا نباشد ، اساسا خداشناس باشد يا نباشد
، به ماوراء الطبيعه معتقد باشد يا نباشد . از آن چيزهايی است كه وجدان‏
انسانی هر كسی به آن حكم می‏كند . پس آن آدمی كه هيچگاه پايبند به وفای‏

به عهد و پيمان خودش نيست و هر وقت كه پيمان می‏بندد دسيسه و دغل بازی‏
است و تصميمش بر اين است كه آن را نقض كند ، او از انسانيت و از آن‏
چيزی كه آن را شرف انسانيت می‏نامند سقوط كرده و ديگر انسان نيست .

شرافت انسانی

بحثی است كه امروز زياد مطرح است خصوصا در ميان كسانی كه درباره‏
مسائل حقوقی می‏انديشند و آن ، مسئله " شرافت انسانی " يا به تعبيری كه‏
در مقدمه اعلاميه جهانی حقوق بشر آمده است " حيثيت انسانی " است .
ادعا می‏كنند كه انسان يك شرافت و حيثيت بالخصوصی دارد كه به موجب آن‏
شرافت و حيثيت ، يك احترامی دارد كه غير انسان از حيوان و نبات و
جماد ، چنين احترامی را ندارد . و لذا مثلا می‏گويند خون هر انسانی محترم‏
است اما نمی‏گويند خون هر حيوانی محترم است . می‏گويند شرافت انسانی يك‏
چيز ديگر است . همچنين می‏گويند آزادی انسان محترم است ، يعنی آزادی را
به غير انسان تعميم نمی‏دهند .
هستند در ميان افراد بشر ، افرادی مثل هنديها كه می‏گويند خون بعضی‏
حيوانات محترم است ، در درجه اول گاو ، و بعد حيوانات ديگری كه‏
گوشتشان خورده می‏شود . هنديها هم خون حيوانهايی نظير حشرات يا موذيها را
محترم نمی‏دانند و مثلا نمی‏گويند خون يك مار يا عقرب يا مگس يا زنبور و
يا پشه محترم است . يعنی همان هندی كه از گوشت مرغ و گوسفند و گاو و
شتر ، و از كشتن اينها اجتناب می‏كند ، از

اين كه در اطاقش " ددت " بزند و يكدفعه صدها و بلكه هزارها پشه را بی‏
جان بكند اعراضی ندارد . به علاوه ، مسئله ، تنها كشتن و بی جان كردن‏
نيست ، سلب ساير آزاديها هم هست . يك فيل يا اسب در ابتدا حيوانی‏
بوده است آزاد كه ما می‏گوئيم وحشی . آزاد می‏گشته در ميان كوهها و جنگلها
و بيابانها . آيا اين حيوان به اختيار خودش آمد در ميان انسانها و گفت‏
: ای انسانها مرا اهلی كنيد ، بر من سوار شويد ، مرا به گاری ببنديد ، از
من باركشی بكنيد ؟ نه . ولی انسانها از اينها استفاده می‏كنند ، خودشان را
مالك می‏دانند و آنها را مملوك ، و هيچگاه درباره آزادی و شرافت حيوانی‏
حيوانها بحث نمی‏كنند كه آنها هم جاندارند ، يك شرافت ذاتی دارند ،
آزاد به دنيا آمده‏اند و بايد آزاد زيست كنند ، پس تمام حيوانات را كه‏
استخدام و اهلی كرده‏ايم رها كنيم ، حتی از پشم گوسفندها هم استفاده نكنيم‏
، گاندی از شير بزش هم استفاده نكند چون همين كه وی بزی را گرفته است و
از شير او استفاده می‏كند ، برده گرفتن يك حيوان است .
ما اكنون نمی‏خواهيم روی اين مسئله بحث بكنيم چون دامنه درازی دارد .
هم بشرهای ديندار و هم بشرهای غير ديندار ، هر دو يك شرافتی را برای‏
انسان ادعا می‏كنند كه انسان را لااقل اشرف از حيوانات می‏دانند و لهذا
برای انسان حقوق و آزاديهايی قائلند كه آن حقوق و آزاديها را برای‏
حيوانات قائل نيستند . ما فعلا بحثمان در ما قبل اين مطلب نيست كه چرا
برای انسان اين شرافت را قائل شده‏اند و برای غير انسان قائل نشده‏اند .
بحث ما از ما بعد اين مطلب است كه حالا كه برای انسان چنين شرافتی قائل‏
شده‏اند و برای حيوانها قائل

نشده‏اند ما از اين اشخاص می‏پرسيم شرافت انسان به چيست ؟ آيا شرافت‏
انسان به جان داشتن است ؟ همه جاندارها جان دارند . پشه هم جاندار است‏
. به چشم داشتن است ؟ حيوان چشم‏دار در دنيا زياد است . به حافظه داشتن‏
است ؟ حيوان حافظه‏دار در دنيا زياد است . بايد يك چيزی در انسان وجود
داشته باشد كه اسمش انسانيت است و در حيوانها وجود ندارد . اگر كسی‏
قائل شد كه در انسان يك حقايقی وجود دارد ما فوق حيوانی ، آنوقت‏
می‏تواند برای انسان يك شرافتی قائل بشود كه به موجب آن شرافت ، خون‏
انسان محترم می‏شود ولی خون حيوانها محترم نيست ، آزادی انسان محترم‏
می‏شود و آزادی جانداران ديگر محترم نيست ، و الا اگر صرفا بگوئيم چون ما
نسل بشر هستيم يا مستقيم القامه هستيم و جانداران ديگر چنين نيستند [ پس‏
دارای شرافت باشيم می‏باشيم ] می‏گويند اين كه دليل نشد .
حقيقت اين است كه ما يا بايد برای انسان هيچ شرافت و امتيازی به‏
معنای مذكور نسبت به حيوانات قائل نشويم و هيچكدام را محترم نشماريم ،
و اگر انسان را محترم می‏شماريم همه جانداران را به طور مساوی محترم‏
بشماريم ، كه در اين صورت هيچ فرقی نيست ميان كشتن يك مگس و كشتن يك‏
انسان ، و يا اگر می‏خواهيم امتياز قائل بشويم ، از نسل بشر بودن نمی‏تواند
ملاك باشد .
منطق قرآن همين است . می‏گويد يك انسان به صرف اينكه از نسل بشر است‏
نمی‏تواند احترام بيشتری از حيوانات را ادعا بكند . يك انسان به موجب
آنكه انسان است و شرافتهای ذاتی انسانی و كمالات مختص انسانی را دارد
می‏تواند محترم باشد . يكی از اموری كه لازمه

انسانيت انسانهاست ، مسئله محترم شمردن پيمان و قرارداد است . انسان ،
انسان است نه به اينكه حرف بزند ، بلكه به اينكه در حالی كه می‏تواند
دروغ بگويد راست بگويد . انسان ، انسان است به اينكه به اختيار خودش‏
پيمان ببندد و در حالی كه برايش ممكن است خيانت بكند ، روی پيمانش‏
بايستد ولو به ضرر خودش باشد . البته نمی‏گويم منحصر به اينهاست ، اينها
از نشانه‏های انسانيت است .
اين است كه قرآن وقتی می‏خواهد بگويد اينها از هر جنبنده‏ای پست‏تر
هستند و از آن شرافتی كه برای انسان هست كه « و لقد كرمنا بنی آدم و
حملناهم فی البر و البحر »( 1 ) در اينها وجود ندارد ، اينها از اسب و
شتر و الاغ پائين‏ترند ، از حشرات پائين‏ترند ، مظاهر ضد انسانی آنها را
ذكر می‏كند . می‏گويد انسانی كه آن اوليات انسانيت را كه راستگويی و
امانت و وفای به عهد است واجد نباشد ، او فقط يك حيوان است و بيش از
يك حيوان احترام ندارد ، بلكه بودن او در جامعه انسانيت اگر قابل اصلاح‏
نباشد جز زيان بر انسانيت چيزی نيست . اين است كه اين آيات ، مقدمه‏
آيات جهاد است . می‏خواهد بگويد ما اگر اجازه جهاد می‏دهيم ، در زمينه‏
انسانهايی است كه در واقع انسان نيستند . اول اين مقدمه را ذكر می‏كنم كه‏
اينها از هر جنبنده‏ای پست‏تر هستند ، پس اگر كشتن عقرب جايز است ،
كشتن اينها هم جايز می‏باشد . به چه دليل ؟ به دليل اينكه پيمان در
پاورقی :
1 - سوره اسراء ، آيه . 70 [ و ما فرزندان آدم را بسيار گرامی داشتيم و
آنها را به مركب خشكی و دريا سوار كرديم ] .

جنبه عمومی و بشری عهد و پيمان ، كه اگر بنا بشود پيمان در ميان بشر
احترام نداشته باشد ، ديگر سنگ روی سنگ نمی‏ايستد . عبارت اين است :
« و ان عقدت بينك و بين عدو لك عقده او البسته منك ذمه فحط عهدك‏
بالوفاء » اگر با دشمن خودت پيمانی بستی يا آنها را با شرايط ذمه قبول‏
كردی ( 1 ) [ به پيمانت وفادار باش ] « و ارع ذمتك بالامانه و اجعل‏
نفسك جنه دون ما اعطيت » عهده خودت را كه پيمانی بستی به امانت‏
رعايت كن و خودت را سپر قولی كه داده‏ای قرار بده . خيلی تعبير عجيبی‏
است ! « فانه ليس من فرائض الله شی‏ء الناس اشد عليه اجتماعا مع تفرق‏
اهوائهم و تشتت آرائهم من تعظيم الوفاء بالعهود » می‏فرمايد از فرائض‏
الهی هيچ فريضه‏ای نيست كه مردم با همه اختلاف سليقه‏ها و اختلاف عقيده‏ها
، در آن ، به اندازه اين فريضه متفق باشند ( حالا عمل بكنند يا نكنند
مسئله ديگری است ) و آن اين است كه پيمان را بايد وفا كرد . چون اين‏
يك امری است كه از وجدان انسان سرچشمه می‏گيرد و به عقيده خاصی مربوط
نيست كه كسی بگويد چون در دين ما دستور رسيده پس من عمل بكنم ، و ديگری‏
بگويد ولی در دين ما نيست پس لازم نيست عمل بكنم . می‏گويد اين را وجدان‏
هر بشری حكم می‏كند « و قد لزم ذلك المشركون فی ما بينهم دون المسلمين‏
لما استوبلوا من عواقب الغدر » حتی مشركين كه به مراتب از مسلمين‏
پست‏ترند اين مطلب را درك
پاورقی :
1 - مسئله‏ای است كه اهل كتاب را گاهی با شرايط ذمه می‏پذيرند و گاهی‏
با آنها قرارداد صلح می‏بندند . در اينجا كلمه دشمن به كار رفته كه اعم [
از اهل كتاب و غيره ] است .

كرده بودند كه بايد پيمان را محترم بشمرند . پس چه رسد به مسلمين .
« فلا تغدرن بذمتك و لا تخيسن بعهدك و لا تختلن عدوك فانه لا يجتری علی‏
الله الا جاهل شقی » مبادا در عهده‏ای كه گرفته‏ای خيانت كنی ، مبادا عهد
خودت را نقض كنی ، مبادا با دشمنت با اين مكاريها و نيرنگ بازيها
رفتار كنی كه پيمان ببندی و بعد آن را زير پا بگذاری كه اين ، جرأت بر
خداست و بر خدا كسی جرأت نمی‏كند مگر اينكه نادان و شقی باشد .
« و قد جعل الله عهده و ذمته امنا افضاه بين العباد برحمته و حريما
يسكنون الا منعته » . تعبيرهای عجيبی است ! خدا عهد و پيمان را مأمن برای‏
بشر قرار داده است ، عهد و پيمان را حريمی قرار داده برای بشر كه در آن‏
بتوانند سكونت و آرامش پيدا كنند . تا آنجا كه می‏فرمايد : « و لا تعولن‏
علی لحن قول بعد التأكيد و التوثقه » ، الی آخر حديث . خلاصه می‏گويد در
هر شرايطی قرار بگيری ولو فوق العاده ناراحت باشی و ببينی تنها راه‏
اينكه از اين مضايق بيرون بيايی اين است كه پا روی اين امر انسانی‏
بگذاری ، اين كار را نكن . اينجاست جای توكل و اعتماد به خدا و اينكه‏
بگويی خدايا ! چون رضای تو در اين است كه به عهد خود وفادار باشم ، من‏
نقض پيمان نمی‏كنم . مگر اينكه دشمن نقض پيمان بكند يا علائم نقض پيمان‏
[ آشكار ] باشد و بر تو ثابت بشود آنها می‏خواهند نقض پيمان بكنند ، كه‏
آن هم شرايطی دارد كه ما طبق آيات قرآن عرض خواهيم كرد .
امروز اينگونه نقض عهدها را نوعی زرنگی و سياستمداری می‏دانند . البته‏
اينها نكاتی نيست كه گذشتگان از آنها غافل بوده‏اند و

امروزيها كشف كرده‏اند . گذشتگان هم می‏دانستند ، بدهاشان مثل امروزيها
نقض می‏كردند ، خوبهاشان وفادار بودند . ما می‏بينيم معاويه پسر ابوسفيان‏
می‏آيد با امام حسن عليه‏السلام پيمان صلح می‏بندد با نام خدا و با عهدهای‏
مؤكد و زيرش را هم امضاء می‏كند ، ولی همينكه روی كار آمد و سوار شد ، در
اولين خطابه‏ای كه می‏خواند می‏رود بالای منبر و اعلام می‏كند : ايها الناس !
از حالا به شما بگويم تمام مواد قراردادی را كه با حسن بن علی ( ع ) بسته‏
بودم زير پا گذاشتم . با پايش هم روی آن كوبيد و گفت اينطور زير پا
گذاشتم . گفتند عجب آدم سياستمداری است ، آنجا كه مصلحتش است كه‏
پيمان ببندد پيمان می‏بندد ، امضاء بكند امضاء می‏كند ، قسم بخورد قسم‏
می‏خورد ، وقتی كه به اصطلاح خرش از پل گذشت می‏گويد همه را زير پا گذاشتم‏
. اما وقتی كه سراغ علی ( ع ) می‏رويم می‏بينيم به او می‏گويند ببين معاويه‏
چقدر مرد زرنگی است . اميرالمؤمنين می‏فرمايد آن زرنگی نيست ، اسمش را
زرنگی و زيركی نگذاريد ، آن بی دينی است . فرق است ميان بی دينی و
زيركی . آدم ديندار همه اين راهها را می‏داند ولی نمی‏كند ، اما آدم بی دين‏
اين كارها را انجام می‏دهد . تفاوتش در پابند نبودن است ، نه اينكه او
چيزی درك می‏كند كه ديندار درك نمی‏كند . اين است كه در چند جای‏
نهج‏البلاغه اين مطلب عنوان شده است كه « ان الوفاء توأم الصدق » الی آخر
حديث . خلاصه می‏فرمايد افراد با تجربه دنيا ديده گرم و سرد چشيده مثل من‏
همه اين راهها را می‏دانند « و دونها مانع من امرالله ونهيه » ( 1 ) . اما
می‏بيند اين كار [ با دستور خدا ]
پاورقی :
1 - نهج‏البلاغه ، خطبه . 41

سازگار نيست ] .
« فاما تثقفنهم فی الحرب »حالا كه اينها پيمان شكن هستند ، هر گاه در
جنگ بر آنها مسلط و پيروز شدی ( نكته‏های قرآن را ببينيد ! نمی‏گويد در
همه جا ، چون فقط در ميدان جنگ خون آنها را مباح می‏شمرد ) ، اگر در جنگ‏
به چنين موجوداتی كه گفتيم پست‏ترين جنبنده‏ها هستند رسيدی يعنی اگر بر
اينها پيروز و مسلط شدی ( نمی‏گويد با اينها چه رفتاری كن . تعبير عجيبی‏
دارد : ) « فشرد بهم من خلفهم »كاری كن كه آن جماعتی را كه پشت سر
اينها قرار گرفته‏اند و می‏خواهند راه اينها را بروند مشرد و پراكنده كنی .
با اينها كاری بكن كه اسباب عبرت آنها بشود . « لعلهم يذكرون » شايد
آنها متذكر بشوند و ديگر مثل اينها اينطور از انسانيت خارج نشوند .
اين سه آيه عجيب است . ابتدا مقدمه‏ای می‏چيند كه بدترين جنبنده‏ها كدام‏
هستند . بعد برای اينها صفتی ذكر می‏كند در سقوط انسانيتشان . بعد فتوا و
اجازه می‏دهد كه اينها را از بين ببر ، ولی به اين از بين بردن حالت‏
انتقامی نمی‏دهد كه عقده دلت را خالی كن .
مجازات ، دو فلسفه می‏تواند داشته باشد ، يك فلسفه روانی و آن اينكه‏
كسی كه جنايت بر او وارد شده و عقده روانی پيدا كرده است ، تشفی خاطری‏
پيدا كند . ولی از اين مهمتر اصلاح اجتماع است [ كه مجازات مجرم ] عبرت‏
است برای ديگران . قرآن به جنبه عبرتش توجه می‏كند ، می‏گويد حالا كه‏
چنينند ، اين موجودات پست‏تر از حيوان را از ميان ببر ، با آنها كاری كن‏
كه عبرت ديگران بشود .
« و اما تخافن من قوم خيانه فانبذ اليهم علی سواء ان الله »

« لا يحب الخائنين ». ممكن است بپرسيد : فرضا ما با قومی پيمان بستيم ،
پيمانی مؤكد . آيا حتما بايد صبر كنيم اول آنها نقض عهد بكنند بعد ما
پيمانمان را بهم بزنيم ؟ و حال آنكه گاهی علائمی در دست داريم كه اگر ما
صبر كنيم كه دشمن عمل خودش را انجام بدهد كلا همان پس معركه است . مثلا
فرض كنيد يك دولت اسلامی با دولت ديگری چنين قراردادی بسته است .
سرويسهای اطلاعاتی ، اطلاعات دقيق داده‏اند كه چه نشسته‏ايد ! آنها آماده‏
حمله هستند و می‏خواهند از آرامش شما سوء استفاده كنند . در اينجا وظيفه‏
مسلمين چيست ؟ آيا اين است كه بگويند چون ما پيمان بسته‏ايم بايد به‏
پيمان خودمان وفادار باشيم ، و صبر كنند تا آنها شبيخونشان را بزنند و
كار از كار بگذرد ؟ ! و يا اين است كه بگويند حالا كه سرويسهای اطلاعاتی‏
چنين خبری آورده‏اند پس ما پيش دستی بكنيم ؟ هم كه نادرست است و هم‏
اين . قرآن می‏گويد در اينگونه موارد كه علائم خيانت آن كسی كه پيمان بسته‏
آشكار است ، شما نه سكوت بكنيد و نه پيشدستی . قبلا به آنها اعلام بكنيد
كه به موجب اطلاعاتی كه به ما رسيده است شمابه عهد خودتان پايبند نيستيد
پس ما رسما اعلام می‏كنيم كه پيمان ما از اين ساعت منتفی است و ما كأن‏
لم يكن حساب می‏كنيم ، تا در يك حد سواء و متعادل و برابر قرار بگيريد .
بعد از اين اعلام هر تصميمی كه می‏خواهيد بگيريد . در اين صورت با عدالت‏
رفتار كرده‏ايد . پس نه صبر كنيد تا آنها كارشان را انجام بدهند و شما
اغفال شده باشيد و نه پيشدستی كنيد و آنها را غافلگير نماييد كه عمل شما
خيانت به انسانيت باشد ، بلكه اين كار را انجام دهيد كه هم احتياط است‏
و حذر

عكس اين آيه است كه می‏فرمايد : « و لا يحسبن الذين كفروا سبقوا » خيال‏
نكنند كافرانی كه ما توصيف كرديم ، با آن راهشان پيش می‏افتند . ما
عكسش را می‏گوييم . می‏گوييم حق هيچ وقت پيش نمی‏رود ، عدالت هيچگاه‏
پيش نمی‏رود ، درستی هيچ وقت در دنيا پيش نمی‏رود . بعد هم می‏گوييم‏
دليلش اين است كه ما می‏بينيم مردان حق پيش نرفتند . علی عليه‏السلام‏
شكست خورد و پيش نرفت . امام حسين عليه‏السلام كشته شد پس پيش نرفت .
ولی اشتباه می‏كنيم ، اگر علی ( ع ) دنبال همان چيزی می‏رفت كه معاويه‏
رفت ، كه معاويه به آن رسيد و علی ( ع ) نرسيد [ اين سخن صحيح بود ] .
ما فكر كرده‏ايم علی ( ع ) و معاويه العياذبالله مثل همند ، راهشان هم مثل‏
هم بوده است . يعنی علی ( ع ) می‏خواست سياستش پيش برود به اينكه‏
خليفه بشود و بر گرده مردم سوار بشود . معاويه هم همين را می‏خواست ، [
منتها ] علی ( ع ) يك متود داشت ، معاويه متود ديگری . معاويه با متود
خودش به آن هدف رسيد ، علی ( ع ) با متودی كه داشت به آن هدف نرسيد .
اگر هدف هر دو را يكی بدانيم ، آنوقت علی ( ع ) العياذبالله بدتر از
معاويه بوده است ، چون معاويه هدفش رياست بود ، متودی كه در پيش‏
گرفته بود متود بی دينی بود ، ولی علی ( ع ) العياذ بالله هدفش همان‏
رياست بود ولی متود تظاهر به تقوا را در پيش گرفته بود ، پس بايد هم‏
شكست بخورد . اما حقيقت اين است كه علی ( ع ) يك هدف داشت ، معاويه‏
هدف ديگری . هدف علی ( ع ) مبارزه با روش معاويه‏ها بود . علی ( ع )
شكست نخورد ، پيروز شد . خودش كشته شد ولی هدفش را نگهداری كرد و زنده‏
نمود .

معروف است كه در زمان قاجاريه مرد نسبتا فاضلی كه بسيار خوش نويس‏
بوده ( 1 ) ظاهرا از شيراز رفته بود مشهد برای زيارت . در بازگشت پولش‏
تمام می‏شود يا دزد می‏زند ، و در تهران در حالی كه غريب بوده بی پول‏
می‏ماند . فكر می‏كند كه از هنرش كه خطاطی است استفاده كند و ضمنا زياد
هم معطل نشود . بر می‏دارد همين عهدنامه اميرالمؤمنين عليه‏السلام به مالك‏
اشتر را كه بخشی از آن را خواندم با يك خط بسيار زيبا می‏نويسد . خط كشی‏
می‏كند ، جدول بندی می‏كند ، اين عهدنامه را در يك دفتری می‏نويسد و آن را
اهدا می‏كند به صدراعظم وقت . يك روز می‏رود نزد صدراعظم در حالی كه‏
ارباب رجوع هم زياد بوده‏اند . نوشته را به او می‏دهد و می‏گويد هديه‏
ناقابلی است . پس از مدتی بلند می‏شود كه برود . صدراعظم می‏گويد آقا شما
بفرماييد . با خود می‏گويد لابد می‏خواهد مرحمتی بدهد ، می‏خواهد خلوت بشود
. چند نفری از ارباب رجوع می‏مانند . باز می‏بيند خيلی طول كشيد ، بلند
می‏شود كه برود . دوباره صدراعظم می‏گويد آقا شما بفرماييد . تا اينكه همه‏
مردم می‏روند ، فقط پيشخدمتها می‏مانند . صدراعظم می‏گويد فرمايشی داريد ؟
اين شخص می‏گويد نه ، من عرضی نداشتم ، همين را تقديم كرده بودم .
پيشخدمتها را هم می‏گويد همه‏تان برويد بيرون ، كسی حق ندارد بيايد داخل‏
اطاق . اين بيچاره وحشتش می‏گيرد كه اين ديگر چگونه است ؟ ! صدراعظم‏
می‏گويد بيا جلو ! می‏رود جلو . آهسته در گوشش می‏گويد چرا اين را
پاورقی :
1 - در قديم خوش نويسی معمول بود .

نوشتی و برای من آوردی ؟ می‏گويد شما صدراعظم يك مملكت هستيد ، اين هم‏
دستورالعمل مولا اميرالمؤمنين ( ع ) است برای كسانی مثل شما . فرمان‏
اوست راجع به اينكه با مردم چطور بايد رفتار كرد . من فكر می‏كنم شما هم‏
شيعه اميرالمؤمنين هستيد و چنين چيزی را دوست داريد . فكر كردم برايتان‏
هديه‏ای بياورم ، هيچ چيز مناسبتر از اين پيدا نكردم . گفت بيا جلو .
رفت جلو . گفت يك كلمه من می‏خواهم به تو بگويم و آن اين است كه خود
علی كه اينها را نوشت و به اينها بيش از هر كس ديگر پابند بود و عمل‏
می‏كرد ، در سياست از اينها چقدر بهره‏برداری كرد كه حالا من بيايم به‏
اينها عمل بكنم ؟ خود علی از همين راهی كه دستور داد عمل كرد و ديديم كه‏
تمام ملكش از بين رفت و معاويه بر او مسلط شد . علی خودش به اين‏
دستورالعمل عمل كرد و شكست خورد ، پس اين چيست كه برای من نوشته‏ای ؟
گفت اجازه می‏دهيد جواب بدهم ؟ بله . گفت چرا اين حرف را در ميان‏
جمعيت به من نگفتی ؟ گفت اگر در ميان جمعيت می‏گفتم پدرم را در
می‏آوردند . گفت بسيار خوب ، جمعيت كه رفت چرا پيشخدمتها را گفتی‏
همه‏تان برويد بيرون ؟ گفت اگر يكی از آنها می‏فهميد كه من چنين جسارتی به‏
علی می‏كنم پدرم را در می‏آورد . گفت پيروزی علی ( ع ) همين است . چرا
معاويه بعد از هزار و سيصد سال ، احدی كوچكترين احترامی برايش قائل‏
نيست و جز لعنت و نفرين چيز ديگری برای او نيست ؟ علی ( ع ) هم بشری‏
بود مثل من و تو . اين احترام را از كجا پيدا كرد كه تو اگر به همين‏
نوكرها و پيشخدمتها بگويی آدمهای بيگناهی را گردن بزنيد گردن می‏زنند ولی‏
اسم علی را جرأت نمی‏كنی با بی احترامی

[ جلوی آنها ببری ] ؟ آيا جز اين است كه علی ( ع ) را اينها به همين‏
صفات شناخته‏اند كه علی مجسمه راستی و درستی ، مجسمه وفای به عهد و تجسم‏
همين دستورالعملی است كه خودش داده است ؟ علی ( ع ) به موجب اينكه به‏
همين سياست عمل كرد ، هم خودش را در دنيا بيمه كرد و هم اينها را . اگر
در دنيا فردی پيدا می‏شود كه به اين اصول انسانيت عمل می‏كند به موجب‏
همين است كه علی ( ع ) اينها را نوشت و خودش عمل كرد . اگر او اينها
را نمی‏نوشت و خودش عمل نمی‏كرد ، سنگ روی سنگ بند نمی‏شد . تو خيال‏
كرده‏ای كه اين اجتماع را با همان سياست خودت حفظ كرده‏ای ؟ ! اگر مردم‏
دزدی نمی‏كنند ، به خاطر تو دزدی نمی‏كنند ؟ ! صدی نود مردمی كه دزدی‏
نمی‏كنند ، به خاطر علی ( ع ) و دستورهای علی و امثال علی است . صدی نود
مردمی كه فحشاء نمی‏كنند ، به ناموس تو خيانت نمی‏كنند ، به خاطر همان‏
علی ( ع ) و دستورهای علی است . تو خيال كرده‏ای علی ( ع ) شكست خورد ؟
!
اين است كه می‏فرمايد : « و لا يحسبن الذين كفروا سبقوا انهم لا يعجزون
. ما بايد اين فكر را از دماغ خودمان بيرون بياوريم كه حق پيش نمی‏رود ،
مردم تابع ظلم هستند ، اساس دنيا بر ظلم و ناحقی است . اينطور نيست .
اين مقداری هم كه از زندگی بشر باقی است ، به اعتبار همان پيوندهای‏
محكمی است كه اهل حق و اهل راستی و درستی برقرار كرده‏اند . البته گفتم‏
مقصود [ از آيه مذكور ] اين نيست [ كه خدا می‏گويد ] كافران بر ما پيروز
نمی‏شوند . كافران كه نمی‏خواهند با خدا كشتی بگيرند . مقصود اين است كه‏
راه آنها بر راه ما هرگز پيروز نمی‏شود . پس كاری بكنيد كه در راه ما
باشيد . « و اعدوا لهم ما »

« استطعتم من قوه و من رباط الخيل ترهبون به عدو الله و عدوكم و آخرين من‏
دونهم لا تعلمونهم الله يعلمهم ». خوب ، راه ما چيست ؟ آيا راه ما فقط
اين است كه به عهد خود وفادار باشيد ، راستگو باشيد ، درست كردار باشيد
، خدا را عبادت كنيد ، برويد در مسجدها و پيوسته دعا بكنيد ؟ نه ، راه‏
ما فقط معنويات نيست ، ماديات هم هست . راه اسلام راه جامع است . بعد
از آن آيات می‏گويد : « و اعدوا لهم ما استطعتم من قوه »برای مقابله با
دشمنان ، تا آن حدی كه برايتان ممكن است نيرو تهيه كنيد . ما اينها را
فراموش كرده‏ايم . " ويل دورانت " می‏گويد : هيچ دينی به اندازه اسلام‏
پيروان خود را به قوت و نيرومندی دعوت نكرده است . آيه می‏گويد در
مقابل دشمن ، تا آنجا كه برايتان مقدور است نيرو تهيه كنيد . ديگر
نمی‏گويد چه تهيه بكنيد . بعضی مفسرين مثل علامه طباطبائی از اين آيه نكته‏
خوبی استنباط كرده‏اند . می‏گويند در آيات پيش ، مخاطب فقط شخص پيغمبر
است ، در اين آيه ، مخاطب عموم مردم است . آيات پيش چنين بود : « ان‏
شر الدواب عند الله الذين كفروا فهم لا يؤمنون الذين عاهدت منهم ثم‏
ينقضون عهدهم ». . . آنها كه تو با آنان پيمان بستی و پيمانشان را نقض‏
كردند « فاما تثقفنهم فی الحرب » آنجا كه تو بر آنها پيروز می‏شوی چنين‏
كن . « و اما تخافن من قوم خيانه »آنجا كه تو به عنوان رئيس مسلمين‏
خوف و بيم خيانت آنها را پيدا كردی ، پيمانشان را الغاء كن يعنی اقاله‏
كن ، [ منتفی بودن آن را ] به آنها اعلام كن . همه جا مخاطب خود پيغمبر
است . ولی اينجا كه می‏رسد نمی‏گويد : و اعد لهم ما استطعت من قوه ای‏
پيغمبر ! ای رئيس مسلمين ! ای ولی امر

مسلمين ! هر مقدار نيرو كه برای تو ممكن است آماده كن . يكدفعه مخاطب ،
عموم مسلمين قرار می‏گيرند : ای مسلمين ! عموما ، هر چه نيرو برايتان ممكن‏
است آماده كنيد . چون اين نيرو ، نيرويی نيست كه فقط رئيس مسلمين بايد
آماده كند . يك مقدار آن ، مجهز شدن خود افراد است . افرادند كه بايد
تعليمات ببينند و خبرويت و آمادگی پيدا كنند . با اينكه در اينجا هم‏
وظيفه سنگين به عهده ولی امر مسلمين است ، اما به واسطه كمال اهميت ،
از اينكه مخاطب ، ولی امر مسلمين باشد می‏گذرد و عموم را مخاطب قرار
می‏دهد : « و اعدوا لهم ما استطعتم من قوه »هر چه می‏توانيد نيرو تهيه‏
كنيد « و من رباط الخيل »يك مثال ذكر می‏كند : و از اسبان بسته كه مظهر
و دليلی است بر مهيا بودن نيروها ، چون در قديم اسب نقش مهمی در جنگ‏
داشت ، يك سپاه وقتی می‏خواست آماده باشد ، يكی از وسائل آمادگيش‏
اسبان بسته آماده به كار بود كه وقتی اعلام بسيج می‏شد فورا اين اسبها را
سوار می‏شدند و می‏رفتند . « ترهبون به عدو الله و عدوكم »كه به اين وسيله‏
، رعب و شخصيت شما در دل دشمنان خدا و دشمنان شما وجود داشته باشد ،
وقتی كه نيروی شما را در نظر می‏گيرند دلشان بلرزد ، و خلاصه روی شما حساب‏
بكنند .
جمله‏ای است از يكی از فيلسوفان معاصر اروپا . می‏گويد پيمانها بدون‏
شمشير ، جز كلماتی بر روی كاغذها نيستند . سخنی بسيار اساسی است : تو به‏
پيمان خودت وفادار باش اما اتكائت به وفای طرف نباشد . از ناحيه‏
خودت وفادار باش ولی به وفای طرف هرگز متكی مباش . نيرويت مهيا باشد
كه اگر طرف خواست

پيمان را نقض كند با نيرو با او روبرو بشوی . گويی اين فيلسوف حرف‏
خودش را از اين آيات قرآن اقتباس كرده است . قرآن بعد از اينكه آنهمه‏
توصيه می‏كند به امر انسانی وفای به عهد و پيمان ، در واقع اينطور می‏گويد
: خودتان وفادار باشيد ولی اعتماد نكنيد به انسانيت ديگران . نيرويتان‏
را آماده داشته باشيد كه اگر آنها با نيرو با شما روبرو شدند ، شما نيز
با نيرو با آنها روبرو بشويد ، و به موجب آن ، شخصيت خودتان را به‏
دشمنان خدا و دشمنان خودتان ثابت كنيد كه وقتی فكر شما را می‏كنند ،
دلشان بلرزد . و آخرين لا تعلمونهم ای بسا دشمنانی هستند كه شما آنها را
نمی‏شناسيد « الله يعلمهم »فقط خدا می‏شناسد .
« و ما تنفقون من شی‏ء فی سبيل الله يوف اليكم و انتم لا تظلمون » .
فورا مسئله انفاق را پيش می‏كشد . چون نيرو تهيه كردن ، هم انفاق مالی‏
می‏خواهد و هم انفاق جانی . شايد بيشتر هم عنايت دارد به انفاق مالی . هر
چه در راه خدا در زمينه نيرومند كردن مسلمين ببخشيد ، خيال نكنيد گم‏
می‏شود ، خدا به پيمانه تمام به شما خواهد داد . خيال نكنيد از دستتان‏
رفته است . خير ، هرگز ظلمی بر شما نخواهد شد .
« و ان جنحوا للسلم فاجنح لها »تا اينجا همه‏اش صحبت جنگ و مقابله‏
كردن با دشمن خيانتكار بود . از اينجا صحبت صلح به ميان می‏آيد . جنح‏
للسلم يعنی بالش را پهن كرد برای سلم ( سلم يعنی صلح ) يعنی تمايل به‏
صلح نشان داد . ظاهرا اين كلمه از آنجا گرفته شده است كه مرغهای جنگی‏
مثل خروس وقتی می‏خواهند علامت بدهند كه نمی‏خواهيم بجنگيم بالهايشان را
روی زمين پهن می‏كنند يعنی

ديگر آماده برای جنگ نيستم . اينجا مقصود اين است كه اگر دشمن تمايل به‏
صلح نشان داد تو خشونت نكن ، تو هم تمايل به صلح نشان بده . تفسيرش‏
باشد برای آينده .
وصلی الله علی محمد وآله الطاهرين .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: